Iraume Nueva York da, Tokyo eta Buenos Aires. Baita Gasteiz ere, Biarritz eta Barakaldo. Autoilara bakoitzaren atzean ezkutatzen den metropolia da Iraume, gure herriko monumentuaren aurrean turistez inguratu eta atzerritar sentiarazten gaituena, aste bukaezin baten ondoren ezkutuko altxorrak oparitzen dizkiguna. Gaur egungo euskal metropolia da Iraume, edo izan zitekeena, edo izango dena...
Hemeretzi ipuinek osatzen dute Alexander Martinezen lehen obra, eta bertan fantasia izango da horren urrun ez dugun mundu berri hau ulertzeko giltza. Blues baten erritmoan egingo dugu dantza Iraumeko hiritarren artean, dragoi baten hegaldia jarraituz haurtzaroa atzean utzi, amesteko gai ez den gizagaixoari laguntzen saiatuko gara eta metropolitik ihesean iraganera doan autobusean bidaiatu. Istorio eta pertsonai ezberdinak erabiliz, estilo eta ahots ezberdinak uztartuz, Iraume osatzen duen gizartea bezain anitza den obra aurkezten digu idazle irundarrak.

Ondarretako uretatik atera eta toallarekin lehortzen ari den bainulariari begira dago gizona. Gaixo egon arren, ez du Faustino Iturbek, psikologo ohi eta idazleak, erakarmenik galdu emakumeentzat. Sexualitate baldar eta grinatsutik aske, lasaiago sentitzen dira emakumeak bere ondoan, afektuaren eta aitormen atseginaren samurrean. Gauzak horrela, Ana psikologoaren maitasun-jazarpen tematiak asko du umoretik, are komikotasunetik ere.
Anaren bidez ezagutzen du Faustino Iturbek Lili, hamabost urteko neska bizkorra, baina nerabezaroaren krisialdian bete-betean sartua. Kalez kale garatutako solasean, gurasokeriarik gabe, eta neskaren galdera, zalantza eta jakin-minaren aurrean ulerbera agertzen delako idazlea, Otzeta eta Gerra Zibilaren garaiko sekretu baten jakitun egingo du Lilik. Juan Aramendia falangista nafarraren sinadura erakusten dio Lilik idazleari, aitonaren poesia-liburu batean. Handik aurrera nobelaren tramak abiadura bizia hartzen du, isilpeko istorio traumatikoak ere kanporatuz, baina batik bat, isil-gordean iraun duen maitasun istorio erromantiko triste eta ezinduaren mataza harilkatua. Donostiatik Otzetara eta Otzetatik Donostiara, gaur egundik Gerra Zibileko gertalekuetara oihartzun eginez, eta Intxortako parajeetatik egungo bizitzara. Batetik bestera, leku eta denboraren jauzian garatuko da nobela distirante hau bikain amaitzeraino.
Idazle handi batek dakiena baino gehiago esaten du bere liburuetan. Eta Ramon Saizarbitoriak asko daki, baina gutxitan garatu du honako honetan, Lilirekin batera, eta bizitzari begira, erakusten duen samurtasuna. Belaunaldi zaharragoak ondorengoari transmititu nahi liokeen ondare egiazkoena.

Emakume batek mila aurpegi ditu. Edonora baina zurekin joan nahi dut. Poliki, min apur bat egiten dit. Hobe ez bazintudan sekula ezagutu. Bai, nahi dut. Aurki aita izango zara. Umea galdu dugu. Zoaz infernura, laztana. Ez, txokolatezko magdalenak ez ditut nik jan. Bakarrik igaro dut asteburua. Beldurra ematen didazu. Distantzia behar dut. Dagoeneko ez nago zutaz maiteminduta. Gero arte, kontaktuan gaude. Emakume batek mila aurpegi ditu.

Krisi ekonomikoa, langabezia, ustelkeria, kontzientzia arazoak, giza harremanen krisia, denboraren herdoila edota belaunaldien arteko etena dituzte ardatz bilduma honetako ipuinek. Irakurleak begien aurrean ikusiko duen errealitatea grisa da, ziztrina, batzuetan itxura onekoa, baina ia beti doilorra. Gure errealitatea, hemengoa eta oraingoa.
Egileak idazkera argi, minimalista, ironiko eta kritikoaren aldeko apustua egin du, eta, kontraesana dirudien arren, ipuinak “pesimismo irribarretsu” halako batez blaituak daude.
Festa zapuztu eta argiak itzaltzen direnean, opariak pinuaren oinean geratuko dira, eta guk gezur bati hauspoa ematen jarrai dezakegu.
Akaso, galdera ez da hainbeste norengatik edo zerengatik egiten dugun, gure erabakien ondorioak jasateko adina indar izango ote dugun baizik.

Umetatiko lehen amodio bortitz, ero, galgarri, menderaezin baten historia da Gailur Ekaiztsuak. Minbizi bihurtutako bizi-min baten historia. Heathcliff da nobelaren ardatza. Machiavellorekin eta Sadeko Markesarekin lotu izan dute pertsonaia
hori. Obsesio baten kontakizuna dugu, beraz, eleberria.

Catherine Earnshawk bazter uzten duenean bere anaiorde Heathcliff –ijitokume bat, aitak Londrestik ekarria eta etxean hazia– Edgar Lintonekin ezkontzeko, Heathcliff urrundu egingo da, baina bi helburu hauek betetzera itzuliko da: Earnshawtarren etxea bereganatu, bere umetako maitearengandik hurbil egoteko, baina, batez ere, jabetzak ematen
dion botereaz bere indarra erakusteko.

Amodio destainatu baten istorioa da, beraz, Gailur Ekaiztsuak, baina hori baino gehiago ere aurkituko dugu eleberri honetan: amodio gutxietsiak eragindako mendeku baten kontakizuna, pasio menderaezin batena, baretu ezineko min bizi batena.

Elmerrek hotzaz kexu entzun dituelarik elefanteak,

horra non gonbidatu dituen osteratxo bat egitera,

are hotz handiagoa egiten duen toki batera,

negua zeinen dibertigarria izan daitekeen ikustera!

Meursault bulegari arrunt bat da, ama guztiak bezala azkenean hil egiten diren ama horietako baten semea; bizilagun arruntak ditu, lankide arruntak, taberna arrunt batean bazkaltzen du, neskalagun arrunt bat du, edozein hondartzatara joaten da bainatzera. Harik eta egun batean, hondartza batean, eguzki kiskalgarri batek itsututa, arabiar bat hiltzen duen arte, ia nahi gabe: arabiar bat, ez du izenik. Kartzela, auzia, epaia, heriotza-zigorra. Zer zentzu du horrek guztiak? Nor epaitu dute? Zer epaitu dute? Patuak, izatearen bakardadeak badute zentzurik?
“Si tu veux être philosophe, écris des romans”. “Filosofoa izan nahi baduzu, idatzi eleberriak”, aholkatu ohi zuen Albert Camusek.

1238ko udaberria
Antoñanako Ianitz Ruiz Palestina aldera abiatu da Nafarroako Tibalt I.a erregearen ejertzitoarekin, han heroi bihurtuko delakoan, eta, jakina, baita oso-oso gizon aberatsa ere.
Patuak, ordea, ustegabeko bideetatik eramango du, eta Ianitzek laster ezagutuko ditu lur eta jende guztiz desberdinak, guztiz bestelako sinesteak eta bizitzeko moduak. Eta, aldi berean, erlikien trafikoan sartuko da, etxera itzultzeko bitartekoak eskuratu ahal izateko.
Toti Martínez de Lezeak, bere ohiko umoreaz eta trebetasunaz, inondik ere haren irakurle asko harrituta utziko dituen garai eta lekuetara eramango gaitu eleberri honetan.

Labirintoa zen, duela gutxi arte, Igeldoko Jolas Parkeko atrakziorik arrakastatsuena. Gero, zurrumurrua zabaldu zen, Donostian desagertu ziren pertsona batzuk hantxe galdu ote ziren, labirintoan sartu eta ez zirela handik sekula atera, madarikatua zegoela labirinto hura, erokeria zela han sartzea... Egun batean, kalean asper-asper eginda daudela, Igeldora igo eta labirintoan sartzea proposatu die Malenek lagunei. Inork ez du horrelakorik nahi, jakina, baina Malen burugogorra da, oso, eta bera bakarrik joatea erabaki du. Han barruan, hainbat pertsonaia bitxirekin egingo du topo, eta lanak izango ditu irteera aurkitzeko... Malenen ibilera eta abelera horien guztien berri, jolas parkean umeak garraiatzen aritutako pottoka zahar baten ahotik jakingo du irakurleak, berak kontatzen baitu Malen eta labirinto madarikatuaren kondaira.