El escritor Joxemari Iturralde, amigo de Andy Bengoa, transcribe en primera persona el relato autobiográfico de quien, probablemente, sea la más genuina encarnación moderna de una especie humana en extinción: el aventurero libertario y sin causa. Porque eso es, exactamente, Andy Bengoa, un ser salvajemente libre, valiente hasta la temeridad, de temperamento rocoso y, al mismo tiempo, rebosante de sensibilidad. La intensidad y, en ocasiones, crudeza de su peripecia vital, que Iturralde traslada con pulso firme y absoluta fidelidad a estas páginas, es de las que hacen dudar de la naturaleza humana del protagonista y narrador. Repleto de situaciones límite, su relato rezuma, quizá por eso mismo, un obstinado amor a la vida y a la libertad. Iturralde, en su breve prólogo nos describe así a Andy Bengoa: “Es el amigo invisible. Es el holandés errante (en este caso, mejor, el vasco-americano errante). Es el hombre del saco. Es el niño tierno y cariñoso. Es el hombre duro, seco y distante. Es el caminante que no deja rastro. Es la apisonadora que machaca. Es un recuerdo alargado y una presencia aplastante. Es una memoria omnipresente. ”Él sigue con su vida, va y viene, aparece y desaparece. Ahora mismo debe de estar en algún lugar perdido del bosque de la Amazonia, o acaso en Manaos, o quizá en Iquitos, degustando una gran botella de cerveza helada, y pensando ya en su próximo movimiento”.  

Harrituta geratzen naiz Joxeanekin. Ikustekoa baita nola mugitzen den etxe abandonatuaren barruan. Dena dago ilun edo erdi ilunpetan, dena dago zikin eta traste zaharrez beteta, dena dago geldi-geldirik eta beldurgarri... eta, hala ere, Joxean mugitzen da, han barruan, oso lasai eta batere arazorik gabe, batetik bestera, bere etxeko pasilloan ibiliko balitz bezala. Eta bitartean gu denok gaude ezin ikaratuago, beldurrak zeharo harrapatuta. -Zatozte hemendik eta ez zaitezte geratu hor atzean -esan digu lasai asko, behin sarrerako atea zeharkatu ondoren. Eta gu bere atzetik joan gara linternaren argi arrastoa galdu gabe.

Zer gertatzen da mutiko bati esaten diotenean gaixo dagoela eta ezingo duela hilabete pare batez ohetik jaiki? Hondora daiteke. Desanimoak jota gelditu. Munduaren kontra errabiatu. Gelako leihotik ikusten diren izarrak kontatzen hasi. Egin dezake, ordea, koadernoa eta lapitza hartu eta gutunak idazten hasi. Gutun bat Kikito japonesaren ohoretan, beste bat aitonarenean, hirugarren bat... bederatzi gutun t'erdi osatu arte. Londresen nago aitonarekin nobela apartaren jarraipena duzu eskutan daukazun hau.

Gerrate Zibilaren ondoren, eleberri honetako protagonistak Errusiaraino bidaiatzeko enkargua du. Gerraren gordinkeriatik babesteko Euskaditik Errusiara bidalitako umeen egoeraren berri jakitea zen Keparen ardura. Ez zuen, baina, lortu haraino iristea. Finlandiatik Errusiarako muga gainditu ezinik, Finlandian bertan ostatu hartzera kondenatzen du bere burua. Hasieran behin-behineko erabakiz, geroago eta iraunkorrago, azkenean bere burua betiko etxetik urrun onartzeraino. Aita deituz hitz egiten dion semeak, Telemako gaztea balitz bezala, ez du ez aitarik ikusiko, beharbada haren aholkuren baten beharrean ere gertatu bazitekeen ere: ETA, torturak...Kepak, bizitzaren eta egoeraren amarru maiz sahiestezinak medio, ez da etxera itzuliko; urrunetik ezagutuko ditu, hango, etxe aldeko hainbat gauza. Beste emakume, beste lur batzuk; baina Ulises euskaldunak bere buruan...

NORA NOA? Ipuin bilduma honek zerikusi zuzena du Joxemari Iturraldek ipuingintzaren esparruan ibilitako norabidearekin. Aspaldiko Dudular (1983) ipuin liburuaren ondoren Pic-nic zuen arbasoekin (1985) ipuin liburua argitaratu zuen egileak. Harrezkero eleberriak eta haur eta gazte literaturara emana ezagutu du irakurleak. Baina ez bete-betean, nonbait; izan ere, beti gorde du Iturraldek ipuinen munduarekiko errespetu eta miresmen ezkutaezina. Horren frogarik ederrenak dira antologia pertsonal honek bildu dituen ipuin berriak. Egilearen iragana eta gaur-gaurkoa eskaintzen baitizkigu azken ipuin liburu honek. Egilearen iraganeko ipuin munduan adiskidetasunak eta bidaiak lehentasuna bazuten, azkeneko lanetan maitasuna, sexu-harremanak eta umorea dira nagusi. Hauxe da Ene Ixabel maiteari gutunean darabilen tonua: Bai, Ixabel; zu bazatoz dena izango da zuretzat, eta zatitxoa besterik ez Carlosentzat. Lau ginateke horrela, butano banatzailea helduko balitz. Gaur etortzekotan da. Bai gizon traketsa! Hark dioenez, ez omen dago butanoa baino ezer egokiagorik etxaldea berotzeko; ezta bere oratze desonestoak (halaxe baitio) baino deus hoberik ere bizitza bakar bateko emakume bakartia punturik onenean prest ipintzeko. Lau aldiz entzuten badut sarrerako txirrina, bera bide da, eta agian altxatuko diot nire gazteluko atalaga, bere zama astuna deskarga dezan.

Nobelako benetako protagonistak emakumeak dira. Brezo, Lucinda eta Luziaren artean -Bilboko kaleetatik Londresko kaleetara-, Rekexo izeneko ikertzailea azalduko da. Nesken zelatan ibiltzeko agindua du ikertzaileak. Peripezia dibertigarriak gertatuko zaizkio lan horretan: arrunt eta gizajoa izanik ere, itxura oneko maitaletzat dute ezagutzea suertatu zaizkion emakumeek. Rekexo oso neskazalea da, ezin du disimulatu emakume ederren aurrean, eta Luzia eta bere lagunak ederrak ziren: gurutzegramak egiteari utzi eta begirada goitituz lau emakumeengana luzatu nuen inspirazio bila. Lau neskatoak Musak ziren.... Ziurrenik, bere lanik abilenak haiekin eraikitako harremanetan egongo lirateke; ez ziren horiek, ordea, trama-sarearen atzean -argazkian azaltzen ez den euliaren antzera- dagoen Kutz doktore indartsuaren gustuko. Hala ere, eguneroko gure maitasun istorio gehienetan gertatu ohi den bezala, ikertzaile guapo eta kutiziatsuaren gainetik, emakumeek erabakiko dute. Ala, trama-sarearen atzean dagoen euli Handiak? Izan ere, beti dago izorratuko gaituen ezkutuko indarren bat lanean...