Txikitatik entzuten ditugu istorioak. Gazteluetan dauden printzesen istorioak, umeak jaten dituzten sorginenak… baina sarri askotan beren komunitatean eta komunitatearentzako lan egin duten emakumeen historiak falta zaizkigu. Emakume hauek historia aldatzera iritsi dira beren aurkikuntza, erronka eta pentsatzeko eta egiteko era iraultzailearekin. Liburu honetan, komunitatean bizi eta pentsatzen duten emakume borrokalari, ausart, eraldatzaile eta langileen historiak kontatzen zaizkigu. Emakume errebeldeen historiak. 

Eskuetan duzun errezeta liburu hau, beste sukaldaritza liburuen antzekoa da, bai, baina, Txorieneko jarraitzaile zaretenontzako, badakizue zerbait gehiago ere badela. Azkenean, gure saioak badu berezitasun hori, ez dugu esango sukaldea bigarren maila batean gelditzen denik, ezta gutxiago ere, baina gure gonbidatuek egiten dute berezi gure saioa. Grabaketa egunetan, gure Txorieneko platoa Euskal Herriko edozein elkarte gastronomikotako sukalde bilakatzen da, non, bi lagun aritzen diren beren kontuez solasean eguneko otordua prestatzen duten bitartean. Liburu honetako errezeta bakoitzak, gonbidatu baten aurpegia du eta, gehienetan, harekiko harremana ere bai.

Txorienerako errezeta bat prestatzeko garaian, lehenengo gonbidatuarekin hitz egiten dut ea zer duen gustuko galdetzeko, ea zer probatu nahi duen esateko edota beraren ogibidearekin lotura duen errezetaren bat aukeratzeko. Tamalez, ezin izan ditut gure etxetik pasatu diren gonbidatu guztien errezetak sartu, horretarako etxez etxe garai batean saltzen ziren tomo horietako bat beharko nuke, beraz, barkamena eskatzea gelditzen zait bertan ez zaudetenoi, eta lasai, urte askorako dugu Txoriene, eta espero dut hau ez izatea gure liburu bakarra.

Bukatzeko, antzinako errezeta liburuetan bezala, errezetak urtaroka sailkatuak doaz, lan egiteko modu hau nire aitari kopiatu diot, berak horrela egin zuen beste errezeta liburu handi batean, La Cocina Vasca en Bizkaia.

San Frantzisko auzoko kameren arduradun berriak hamaika bider errepasatu ditu irudiak azken hilabetean; baina alferrik, ez dago Toureren arrastorik, desagertu egin da.

Sa Kene, Osman eta Xihab lagunek badakite ihesi joan dela, poliziaren hankapean egoteaz eta irainak jasateaz nazkaturik. Burkinafasoarrak Nafarroako Pirinioetan ezkutatzea erabaki du, herri galdu batean; Adama aspaldiko adiskidea du han zain. Elkarrekin zeharkatu zuten itsasoa pateran, eta beraiek izan ziren itsasaldi hartatik bizirik iritsi ziren bakarrak.

Tourek beste lanbide bat du orain bere curriculum bereziari eransteko: ardiak zaintzen ditu. Bizimodu lasaia, ez du besterik nahi, baina edonora joaten dela ere, ezin dio bere patuari ihes egin. Gure detektibe-igarleak hainbat gorabehera biziko ditu, eta hiltzeko zorian ere egongo da, gogoz kontra nahasirik suertatu den kasu bat argitzeko zereginean.

Eleberri honen protagonistak bere arazoetatik ihes egin eta bakea bilatzen du beste leku batean, baina horrek ez dio migratzaile gisa aurrez aurre topatzen dituen zailtasunak konpontzen lagunduko. Horixe deskribatzen du Arretxek eleberri beltz honetan, testu soil baina, aldi berean, umorez zipriztindutako rural noir honetan.

Tras varios meses separado de su familia por motivos laborales, Alex Gálvez regresa a casa de forma inesperada, con la intención de dar una grata sorpresa a Zaira y a los niños. Desafortunadamente, los acontecimientos no se desarrollan como esperaba, y el cálido recibimiento que le ofrece su esposa no tarda en convertirse en una acalorada discusión; es medianoche y Héctor y Alba no están en casa. Después de mutuas acusaciones y reproches, Alex acaba marchándose enardecido en busca de la pequeña.
La llegada del amanecer pone en marcha un nuevo día en Ribera de Bracón, y sus vecinos se topan con una dura realidad: Alba Gálvez ha desaparecido. Una vecina que paseaba a su perro por el parque de las Barbas, encuentra pertenencias de la niña y restos de sangre.
A partir de este descubrimiento los acontecimientos se precipitan: lo evidente se torna difuso; lo imposible se vuelve probable y lo descabellado da un paso decidido al frente. Entre desesperadas conjeturas, el caso avanza en una carrera contrarreloj para descubrir quién se esconde Tras la máscara de la inocencia.

Hamaika urte zituen uda hartan, gurasoek ingelesa ikasteko kanpamentura bidali zutenean. Nagusia izan nahi zuelako erosi zion amak lehenengo sujetadorea, baina haurra zen oraindik, ez zuen ezagutzen helduen mundua, eta are gutxiago gizon hark jokarazi nahi zion jokoaren arauak.
“Gominola pila bat ekarri zigun. Ez genuela ezer esango agindu genion. Azukrez bustitako gozo bat sartu nuen ahoan eta hotzikara eragin zidan: hain zen dultzea. Nire ohean eseri zen. Izkinan. Beste monitore guztiak festa egiten ari zirela esan zigun. Zehatzak izateko, edaten ari dira, esan zigun. Umeak dira, ondoren. Eta irribarre zabala erakutsi zidan. Gominolaren azukrea okerreko eztarritik joan zitzaidan. Eztul egin nuen. Gorritu egin nintzen. Handiegi neukan kamisoiaren tirantea erori zitzaidan. Polita zaude, esan zidan. Kamisoi horrekin”.

2013an, Parot doktrina baliogabetu ondoren, ETAko militante saldo bat aske geratu zen. Gehienek hogei urtetik gora zeramatzaten preso. Zer aurkitu zuten herrira itzultzean? Une historiko horretatik abiatuta, thriller politiko bat ondu du Pako Aristik, itzulera orok dakarren zirrara gai askorekin zipriztinduz: senitarteko sekretuak, belaunaldien arteko lotura ezkutuak, hitzek errealitatearekin daukaten gatazka, ahanzturaren beharra ala oroitu ezinaren kondena, guztia kontakizun biziz eta elkarrizketa mamitsuz emana. Historia kolektibo bat, norbanakoen ilusio eta sufrimenduek zeharkatzen dutena.
Amodio istorioak ere badaude, ageri-agerian, edota ezkutuan, tabuaren erresuma itsuan, irakurle bizkorrak sumatuko duena, agian, edo ez. Asebeteko zaituen nobela duzu eskuartean, irakurle, luzaroan ahaztuko ez duzuna.

Erpurutxok zuhurtasun handiz bidean botatzen zituen harri koxkorrek nire kasuan folioaren traza dute, solasaldiarena, artikulu edo hitzaldiarena, eta han-hemenka barreiatu dira, Anaitasuna eta Zeruko Argia aldizkarietan 70eko hamarkadan argitaratzen hasi nintzenetik. Aztarna horiek bidean zehar osatutako arrasto-sail bezala interpretatu nahi nituzke orain, idazle eta irakaslearen bideak lotuko lituzkeen Ariadnaren hari partikular gisa, basoaren sarritasunak, memoriak, denborak batzuetan dena ezkutatzen badute ere. Ohartu naiz, urteetan zehar, eta testuei galbahe osasungarria pasatu ostean, badirela maiz agertzen diren gaiak, egile eta obra erreferentziazkoak, pare bat konbikzio ia errepikakor. Eta baita horiek konpartitzeko desira ere.

Bilketa-lana egiteko gogoa dago liburu honen oinarrian. Pentsatzen dut, adinarekin, denboraren iragatearekin ezinbestean lotutako beharra dela. Baina egia da interesa erakutsi duten pertsonen eskaerek ere lagundu dutela askotan geroratutako proiektu hau azkenean gauzatzen. Galdetu izan didate bere garaian honetaz edo hartaz eman nuen azalpenaz, gozamenez irakurri zuten artikulu hartaz, berritzailea iruditu zitzaien gai baten inguruko ponentziaz, xehetasunak ahaztuak ditudan hitzaldi hartaz. Horiei guztiei eskertu nahi dizkiet beren ekina eta estimua.

Hala bada, behin eta berriro hartuko ditu liburu honek hizpide zenbait gai, haur eta gazte literatura, irakurketa-esperientzia edo literatur testuen sorkuntza. Baita neure idazle-esperientzia ere, alderdi sortzailetik eta autobiografikotik, neure konpromiso feminista albo batera utzi gabe. Beste artikulu batzuek gai berberei heltzen diete baina modu puntual eta heterogeneoagoan, laburtasunetik.

Galdera da: nork aukeratzen ditu gogora ekarri nahi ditugun memoria puskak? Zergatik pilatzen dira pasarte batzuk eta gainerakoak galdu? Pentsatzen jarrita, dibertigarria da gure memoria kudeatzen duen gorputz burokratiko oso bat irudikatzea, bere mezulari eta kontseilari propioekin, galeriaz galeria denak, oroitzapen bihurri baten bila.
Badirudi, ordea, memoria kontuetan ezer ez dela menturaz gertatzen. Beraz, gu geu gara gogoratzen dugunaren eta ez dugunaren erantzule. Bitxia da onartzea: geu gara gure memoriaren arduradun bakarrak.

XX. mendeko 30eko urteetan, Badajozeko herri txiki batean, nekazari bat, Damaso, miseria gorritik atera ahal izateko borrokan eta inguruan gertatzen ari denari ezaxola. Eskualde hartako lurrak jauntxoenak dira, eta herriko jendea gosez hiltzen da. Gerrak iraultzen du Damasoren bizitza, ihes egitera behartuta gertatuko baita, eta, bitartean, etxekoak derrigortuak egongo dira ahal duten moduan bizimodua aurrera ateratzera. Handik hogeita hamar urtera, Bizkaiko fabrika batean lanean aurkitzen dugu Damasoren seme Manuel. Urte haietan gertatu zen frankismo garaiko huelgarik handiena, eta istilu haietan konprometitua egon zenez, agintariek deserritu egin zuten Extremadurara. Han ikasiko du zer gertatu zen bere gurasoekin eta gainerako senideekin, han aurkituko du bere familiaren hari galdua, ordu arteko bere usteak hankaz goratuz. Garai gogor bati buruzko kontakizun honekin datorkigu Toti Martínez de Lezea oraingo honetan, garai bat non beldurra eta ankerkeria nagusitu ziren eta komeni dena ez ahaztea.

Esta obra resume mil años de historia del Pueblo Agote. Mil años de misterios de un colectivo humano cuyos orígenes no se pueden concretar fehacientemente y que vivía en pequeñas comunidades dispersas a uno y otro lado de los Pirineos. Mil años en los que el desprecio y la discriminación crearon un imaginario popular hasta el punto de considerarlos malditos. A pesar de ello, los Agotes lucharon con valor, convicción y tesón por su reconocimiento y la paridad respecto a los congéneres de su entorno. Un Pueblo que merece ser restituido a un lugar importante de nuestra historia.
Autoridades de máximo nivel del siglo XVI, como el Papa León X y el Emperador Carlos V, se ocuparon de ellos en momentos políticos delicados de las relaciones internacionales entre Francia y España, con el consiguiente olvido posterior. Durante siglos han despertado el interés de personalidades históricas de diveros ámbitos, tales como Martín de Vizcay (1621), Arnauld Oihenart (1638), Pedro de Ursúa y Arizmendi (1675), Miguel de Lardizabal y Uribe (1786) o Francisque Michel (1846), entre otros.
El orgullo de ser Agote aporta documentación de forma exhaustiva, y desde una visión académica pero también emocional, nos ayudará a entender quiénes eran los Agotes y el universo que les rodeaba. La obra es novedosa y futurista; algunas de las hipótesis que plantea seguro que serán objeto de nuevas investigaciones.